Friedrich DürrenmattFriedrich Dürrenmatt
Geboren op 5 januari 1921 te Konolfingen.
Overleden op 14 december 1990 te Neuchâtel.
Friedrich Dürrenmatt was de zoon van een dominee in het kanton Bern. Hij groeide in het Emmental op en bezocht in de stad Bern het gymnasium. Zijn hele leven lang was hij een fervent grafisch kunstenaar en maakte hij talloze tekeningen, schilderijen en karikaturen. In Zürich ging hij naar de universiteit, alwaar hij uiteenlopende zaken studeerde, waaronder filosofie, fysica, theologie en germanistiek; desondanks behaalde hij geen diploma. Hij werkte als journalist en schreef voor het cabaret. In 1952 verhuisde hij naar Neuchâtel.
Zijn vroege proza stond onder invloed van Franz Kafka; reeds snel begon hij echter toneelwerk en hoorspelen te schrijven. In de vroege jaren 1950 schreef hij nog om den brode, en produceerde ook recensies, maar toch had hij zich reeds met zijn eerste toneelstuk, Es steht geschrieben, door controverse laten opmerken. Alle stukken die hierna volgden, waren komedies of satires, met neiging tot het groteske en absurde, zonder evenwel ooit een zekere verhaallijn te verliezen.
Dürrenmatt werd buitengewoon productief: hij ontwikkelde zijn eigen dramaturgische stijl en schreef aan de lopende band luisterspelen en theaterstukken. De thematiek van misdaad en gerechtigheid was iets wat Dürrenmatt bijzonder interesseerde; de wereld was in zijn ogen onrechtvaardig, want bureaucratie en overheidsmachinerieën maakten de wereld onmenselijk en complex.
Het ideale antwoord hierop, sterker nog: het enige antwoord dat ons nog rest, is de komedie, aldus Dürrenmatt (in een later stadium ging hij nog verder, en beweerde dat zelfs de komedie als wapen niet meer werkte: de laatste toevlucht was de klucht).
Beschreven hoorspelen van Friedrich Dürrenmatt:
Op een schemeravond in de herfst
Stranitzky en de nationale held
Friedrich Dürrenmatt uitgelicht.
Een overzicht van de door Friedrich Dürrenmatt geschreven hoorspelen.
Samengesteld door Herman Van Cauwenberghe.
Achterloo
Napoleon maakt ruzie met kardinaal Richelieu over het marxisme en het katholicisme en laat zich scheren door zijn beul Woyzeck die hem de belangrijkste nieuwtjes vertelt. Hij moet de ketter Jan Hus in bedwang houden, die strijdt voor een paar kleine vrijheden voor zijn volk ongeacht de internationale situatie.
In het land dat ingeklemd zit tussen twee grootmachten, is het Polen van onze tijd te herkennen. Jan Hus heeft trekken van Lech Walesa. Dat 'Achterloo' eigenlijk een rollenspel is van patiënten in een psychiatrische inrichting, blijkt uit het laatste grote spektakel als Woyzecks dochter Marion Napoleon vermoordt in een vlaag van religieuze waanzin.
12-01-1984, Westdeutscher Rundfunk, Achterloo.
Collaborateur, De
Doc is een wetenschapsman. Zijn uitvinding: de necrodialysator, een machine die lijken in een paar minuten ontbindt. Als slachtoffer van de crisis verliest Doc zijn goedbetaalde baan in een privébedrijf, wordt taxichauffeur en ontmoet Boss.
De necrodialysator lost de problemen van de koning van de onderwereld op. Wetenschap ontmoet maffia, Doc en Boss worden een team: Boss doodt mensen en Doc ontbindt ze. De zaak bloeit, de klanten worden steeds machtiger, politie, openbaar ministerie en de burgemeester maken er deel van uit, en Doc wordt vennoot van deze nieuwe onderneming. Problemen komen er pas, als Docs radicaal anarchistische zoon opduikt en voor tien miljoen de staatspresident wil laten verdwijnen.
14-12-1974, Österreichischer Rundfunk, Der Mitmacher.
12-12-1974, AVRO, De collaborateur.
03-07-1978, BBC, The Conformer.
Das Sterben der Pythia
"Het Oidipous-verhaal is een oermateriaal dat waarschijnlijk elke toneelschrijver heeft beziggehouden. Het is nauw verbonden met het idee van het lot: het lot van Oidipous is vooraf bepaald, gedetermineerd. De vraag die denkers altijd heeft beziggehouden, is die van de schuld van Oidipous: In hoeverre kan zo iemand überhaupt schuldig worden bevonden. Mijn presentatie van de oude legende wijkt af van de traditie in zoverre dat ik ze niet langer plaats in een wereld van voorbestemming, maar in een wereld van toeval.
Niet meer Oidipous' schuld wordt belangrijk, maar eerder de schuld van degenen die zijn lot bewerkstelligden. Bij de Grieken waren het de goden, bij mij is het Pannychis, de priesteres van Apollo in Delphi, en de ziener Tiresias: de een beïnvloedt mensen door middel van een overmoedige fantasie, de ander door koude berekening en beiden bereiken het tegenovergestelde van wat ze van plan waren". (Friedrich Dürrenmatt)
01-01-1981, Österreichischer Rundfunk, Das Sterben der Pythia.
03-01-1983, BBC, The Death of the Pythia.
Das Versprechen
In de buurt van het dorp is een meisje het slachtoffer geworden van een seksuele moord. Inspecteur Matthäi moet het nieuws aan de ouders bezorgen en belooft de moeder de moordenaar te vinden. De dorpelingen verdenken een marskramer. Matthäi slaagt erin te verhinderen dat hij gelyncht wordt. De marskramer is niet opgewassen tegen het verhoor in het politiebeau. Hij bekent de daad, maar pleegt zelfmoord in de cel. Matthäi, die een opdracht in het buitenland had moeten aannemen, keert terug en probeert in zijn eentje de echte moordenaar te vinden.
20-09-1993, BBC, The Pledge.
05-01-1997, Sender Freies Berlin, Das Versprechen (6 delen).
Der Besuch der alten Dame
Claire Zachanassian, die rijk werd nadat ze met een oliemiljardair was getrouwd, keert terug naar haar geboorteplaats, waar ze vele jaren geleden als jong meisje werd verdreven en als prostituee werd gebrandmerkt omdat ze - ongehuwd - een kind verwachtte. Het eens bloeiende Güllen is arm geworden. De lokale bevolking verwacht nu een wonder van de rijke Claire. En ze staat ook klaar om te helpen - op voorwaarde dat de burgemeester wordt vermoord, van wie ze ooit hield en voor wie ze de vernedering in haar jeugd nooit heeft vergeven. Eerst wijzen de mensen uit Güllen veronrust het voorstel af…
04-06-1957, Bayerischer Rundfunk, Der Besuch der alten Dame.
18-10-1987, BBC, The Visit.
Der Doppelgänger
In gesprek met een regisseur bedenkt de hoorspelauteur het hoorspel over de dubbelganger. Het is het verhaal van een man die is veroordeeld voor de moord op zijn dubbelganger en zijn onschuld bewijst met zijn onvermogen om te doden, maar gedwongen door de dubbelganger haalt hij de daad in.
21-12-1960, Norddeutscher Rundfunk, Der Doppelgänger.
Der Pensionierte
De gepensioneerde is de commissaris Höchstettler van de kantonpolitie van Bern, die op de voorlaatste dag van zijn vervroegd pensioen is gescheiden van zijn zevende vrouw. Na een feest met zijn vertrouwde scheidingsrechter gaat hij op zoek naar zijn onopgeloste zaken: een verzekeringsfraudeur, enkele dieven. Zijn doel is niet om hen te arresteren, maar om hun de fouten te bewijzen die hen zouden hebben veroordeeld. Daarbij ontmoet Höchstettler opnieuw een vrouw die hij ooit heeft gearresteerd en die hij vandaag met heel andere ogen ziet. Maar niet alleen dat is anders voor de "gepensioneerde".
"Der Pensionierte" is een fragment van een misdaadroman die Friedrich Dürrenmatt in 1969 begon. De Zwitserse auteur Urs Widmer heeft uit de draden van de handeling een slot gevlochten. Een spel. En een eerbetoon aan Friedrich Dürrenmatt.
21-12-1997, Südwestfunk, Der Pensionierte.
Der Verdacht
In dit hoorspel gaat het er niet om te ontdekken wie de moordenaar is, maar om de vraag of en hoe commissaris Bärlach uit de val kan komen waar hij is in geraakt. Bärlach heeft een operatie overleefd en er wordt aangenomen dat hij nog een jaar zal leven. Hij ligt in het Salemspital in Bern en leest symbolisch genoeg in het tijdschrift "Life".
Een foto wekt het vermoeden van zijn arts - namelijk dat de beruchte dokter Nehle, die zonder verdoving in het concentratiekamp Stutthof opereerde, dezelfde is als Dr. Emmenberger, het hoofd van een privékliniek in Zürich. Bärlach heeft alle redenen om deze zaak aan anderen over te laten: ten eerste is hij nu met pensioen en ten tweede heeft hij toch wel het recht om in alle rust van het laatste jaar van zijn leven te genieten.
05-09-1999, Schweizer Radio DRS, Der Verdacht (5 delen).
Ein Engel kommt nach Babylon
Dit hoorspel speelt zich af ten tijde van koning Nebukadnezar in Babylon. De enige die zich in deze stad aan de tirannie van de koning onttrokken heeft, is Akki. Hij veracht alle bezit en blijft liever een bedelaar dan in de staatsdienst te gaan. Akki ziet dat de eigenlijke ondergang van de mens te wijten is aan het streven naar rijkdom, macht en roem. Zo valt hem ten slotte het teken van de goddelijke genade, het meisje Kurrubi, ten deel.
De door God gestuurde engel brengt dit meisje eerst naar de als bedelaar verklede koning, omdat hij die voor de armste houdt. Maar noch de koning, noch iemand anders uit het volk is het goddelijke geschenk waard. Akki echter, die uiteindelijk zelfs het meest verachte kledij van de beul draagt, vlucht met het meisje Kurrubi uit de stad Babylon, terwijl Nebukadnezar begint met de bouw van de toren die de hemel zou moeten trotseren.
10-06-1954, Nordwestdeutscher Rundfunk, Ein Engel kommt nach Babylon.
Herkules und der Augiasstall
Polybius, hoofd reclame voor Hercules, vertelt over de ongehoorde zorgen van zijn meester: de gelovigen dreigen de held af te maken. Hoewel Hercules Polybius zoals gewoonlijk in toorn van de trap gooit wanneer hij hem een aanbod van Augias brengt om zijn volledig vervuilde stad Elis schoon te maken, kan hij dat aanbod niet langer weigeren, de nood is te groot. Kort daarna wordt de held plechtig ontvangen op het marktplein van Elis, waarvan de gebouwen en cultuurmonumenten sluimeren onder de hopen vogelmest.
Maar plots ontstaan er moeilijkheden, omdat de voor- en nadelen van mestverwijdering in de saneringscommissie van het deelstaatparlement nog niet voldoende zijn opgehelderd. Aangezien er in Elis helemaal niets meer kan gedaan worden, vermoedelijk vanwege bijkomende problemen met het buitenlands beleid, accepteert de held eindelijk een oproep naar Stymphalia, waar de nog veel ergere mesthopen van de vogels moeten worden verwijderd.
02-12-1954, Nordwestdeutscher Rundfunk, Herkules und der Augiasstall.
24-04-1977, BBC, Hercules and the Augean Stables.
Meneer Korbes ontvangt / Op een schemeravond in de herfst
Bij de beroemde schrijver Korbes, een zeer gewaardeerd auteur van sublieme misdaadromans en Nobelprijslaureaat, verschijnt een man die hem aantoont dat alle in diens boeken begane moorden door hemzelf zijn gepleegd.
In ruil voor zijn stilzwijgen wil hij nu een maandelijkse toelage als aanvulling op zijn pensioen. Korbes weert de poging tot chantage af en wijst erop dat zijn lezers in de literatuur net de avonturen willen beleven waarvan zijzelf in de realiteit verstoken blijven.
07-03-1957, Norddeutschscher Rundfunk, Abendstunde im Spätherbst.
02-10-1957, VARA, Doctor Korbes vertelt de waarheid.
24-09-1959, BBC, One Evening in Late Autumn.
28-10-1959, NIR, Mr. Korbes ontvangt.
14-10-1974, NCRV, Op een schemeravond in de herfst.
03-02-1981, BRT, Meneer Korbes ontvangt.
Minotaurus. Eine Ballade
"Het wezen dat de dochter van de zonnegod, Pasiphaë gebaard heeft, nadat ze op haar verzoek, opgesloten in een houten koe, door een witte, aan Poseidon gewijde stier was bestegen, bevond zich, door de dienaren van Minos meegesleurd... na lange jaren van verwarde slaap,... op de bodem van het labyrint dat door Daidalos werd gebouwd om de mensen te beschermen tegen het wezen en het wezen tegen de mens, een complex waaruit niemand die het was binnengetreden er weer uit geraakte en waarvan de ontelbare in elkaar geneste wanden van glas waren, zodat het wezen niet alleen voor zijn spiegelbeeld hurkte, maar ook voor de spiegelbeelden van zijn spiegelbeelden."
26-09-2004, Deutschlandradio, Minotaurus. Eine Ballade.
Nachtelijk gesprek met een veracht mens
In een dictatoriale staat, waar het recht met voeten wordt getreden, zit in de donkerte van de nacht een eenzaam man aan zijn schrijftafel. Het is een auteur, wiens boeken die over recht en vrijheid handelen, in de ogen van de minister-president geen genade kunnen vinden. Overal waar ze verboden zijn, worden zijn boeken gelezen. En waar ze niet verboden zijn, daar haat men ze! Op een bewuste avond klinkt in de duistere kamer van de schrijver het geluid van brekend glas. Een man komt door het raam naar binnen; het is de beul, dé beroepsbeul van de staat! Tussen deze beul - een verachtelijk mens - en de schrijver, wiens doodvonnis in de kamer zal worden voltrokken, ontwikkelt zich een gesprek.
28-07-1952, Bayerischer Rundfunk, Nachtliches Gespräch mit einem verachteten Menschen.
16-04-1961, AVRO, Nachtelijk gesprek met een veracht mens.
Operatie Wega
Een toekomstvisie vol boze ironie: misdadigers en politieke gevangenen leven, door de beide wereldregeringen geïnterneerd, op Venus, een door stormen, vulkanen en overstromingen geteisterde planeet. Een delegatie van de westlijke wereldregering reist in een raket naar Venus, met het doel de astro-kolonie voor westelijke machtsbelangen te gebruiken. Ze brengt verouderde argumenten, militante leuzen en totalitaire voorstellingen van volkswelzijn, maar heeft ook atoombommen aan boord.
De Venusbewoners wijzen de aardse "ordeningsprincipes" af en nemen alle gevolgen van hun houding met fier zelfbewustzijn op zich. Het pleidooi van de gevangenen richt zich tegen een aarde waar het leven niet iets begerenswaardigs is: "De aarde is te mooi. Te rijk. Haar mogelijkheden zijn te groot. Ze verleidt tot ongelijkheid. Armoede is daar een schande, en dus wordt ze verminkt... En daarom zijn we er bevreesd voor. Bevreesd voor de overvloed, bevreesd voor het valse leven, bevreesd voor het paradijs, dat een hel is."
18-01-1955, Bayerischer Rundfunk, Das Unternehmen der Wega.
23-11-1962, KRO, Operatie Wega.
07-10-1970, BBC, Operation Vega.
Proces om de schaduw van een ezel, Het / Om de schaduw van de ezel
Een tandarts uit Abdera wordt ontboden door een directeur van een slaven-importmaatschappij, die op drie dagreizen afstand met een ontstoken verstandskies heeft te kampen. Daar zijn eigen ezel pas een veulen heeft geworpen, huurt de tandarts een ezel, waarmee hij welgemoed op pad gaat. Na geruime tijd door een hete stoffige woestijn te zijn getrokken wil de tandarts een ogenblik bijkomen.
Hij vlijt zich naast de ezel, het enige object in de kale vlekte dat wat schaduw afwerpt. De ezelverhuurder echter, die zover met hem is meegegaan, protesteert tegen "het gebruik" van de schaduw van de ezel: "Ik heb je de ezel verhuurd, maar niet zijn schaduw", zegt hij. De twee krijgen ruzie en keren terug naar Abdera, waar de een het proces tegen de ander begint.
Zij verschijnen voor de rechter, die altijd iedereen gelijk tracht te geven, zodat een compromis de enige oplossing lijkt. Door de ezel de schuld te geven, kunnen beide partijen ergens hun wrevel kwijt; het verhaal eindigt dan ook met de steniging van de ongelukkige ezel, de domste van allemaal, die dan ook de zondebok wordt.
13-02-1952, Südwestfunk, Der Prozeß um des Esels Schatten.
19-05-1960, AVRO, Het proces om de schaduw van een ezel.
13-11-1962, BRT, Om de schaduw van de ezel.
Romulus der Große
Het Romeinse rijk loopt op zijn laatste benen, het Germaanse rijk breidt zich uit. De laatste Romeinse keizer, Romulus, heeft zich overgegeven aan het lot en wijdt zich aan het fokken van kippen. Alle pogingen van zijn vrouw, ministers en soldaten om hem te overtuigen de staat te redden, mislukken. Hij wil het rijk niet aan de Germanen overdragen.
Wanneer Romulus zich vervolgens wil onderwerpen aan de Germaanse prins Odoaker, ontdekken beiden hun gemeenschappelijke interesse voor het fokken van kippen. Odoaker wil het Germaanse rijk ook opgeven uit angst voor de toekomstige bloedige machtsontwikkeling van zijn neef Theodorik. Romulus wil met zijn offerdood boeten voor het bloeddorstige verleden van Rome. Maar hij moet blijven leven en met pensioen gaan als een mislukte politicus. Odoaker is veroordeeld tot aftreden, maar kan de wereld jaren van vrede schenken totdat Theodorik de macht grijpt.
29-06-1951, Bayerischer Rundfunk, Romulus der Große.
Stranitzky en de nationale held
Stranitzky, die in de oorlog zijn beide benen verloor, heeft een vriend, de blinde zeeman Anton, die zijn rolstoel duwt. Het lot van de twee krijgt een draai als de natie met grote deelneming verneemt dat de grote teen van de linkervoet van het staatshoofd, de nationale held, met schurft is geïnfecteerd, "echte Afrikaanse schurft", opgelopen bij een staatsbezoek.
Nu voelen de invaliden zich solidair: Stranitzky zal aan de zieke nationale held voorstellen samen een regering van invaliden te vormen, lieden dus die de wereldgeschiedenis kennen. Hij zal zichzelf en Anton als ministers aanbevelen. Dan is het uit met de ellende in de ellendige wijk. Dan zitten heerser en overheerste in hetzelfde schuitje.
Na een vergeefse aanloop zorgt een journalist ervoor dat het tot een ontmoeting aan het ziekbed komt. De nationale held geeft zich minzaam en vermoeid gewonnen. De openbare mening slaagt er echter in, de invaliden als bedriegers te ontmaskeren. Ternauwernood ontsnappen ze aan het verbolgen volk. Later vindt men echter de rolstoel in het kanaal achter de zeepfabriek. En heel wat later spoelen ook hun lijken aan.
06-11-1952, Nordwestdeutscher Rundfunk, Stranitzky und der Nationalheld.
12-11-1963, BRT, Stranitzky en de nationale held (regie: Robert Maes).
13-10-1966, AVRO, Stranitzky en de nationale held.
Witte villa, De
De auto van hoofdvertegenwoordiger Trip heeft pech, zodat hij onvoorzien in een boerendorpje moet overnachten. Daar het enige logement lawaaierig en bovendien bezet is, verwijst men hem naar een eenzame villa, waar gasten bij gelegenheid ook wel eens onderdak vinden.
Daar treft hij vier oude heren aan, die hem vergasten op een kostelijk avondmaal plus exquise wijnsoorten - helemaal gratis. De enige voorwaarde is dat hij meespeelt met hun spel. Trip is vrolijk verbaasd en stemt erin toe.
De heren zijn vier sinds lang gepensioneerden uit de gerechtelijke sfeer: een openbare aanklager, een advocaat, een rechter en iemand die de rol van "beul" op zich neemt. Wekelijks spelen ze tweemaal een rechtszaak en hebben daarvoor natuurlijk een "beklaagde" nodig, die ze telkens van buiten aantrekken. Trip vindt de rol even aangenaam als het genuttigde maal, maar zijn advocaat waarschuwt hem van bij de aanvang niet lichtzinnig te praten.
17-01-1956, Norddeutscher Rundfunk, Die Panne.
17-04-1959, VPRO, De witte villa.
Bron deels: Wikipedia.